BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI NGOÀI HỢP ĐỒNG
Hướng dẫn mới về “Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm”
Hiêu lực từ 01/01/2023
(theo Nghị quyết 02/2022/NQ-HĐTP ngày 06/09/2022 của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao)
Tranh chấp bồi thường thiệt hại (gọi tắt là “BTTH”) ngoài hợp đồng do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm là loại tranh chấp diễn ra phổ biến hiện nay. Trước đây, BTTH ngoài hợp đồng do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm đã được quy định tại Điều 611 BLDS 2005 và được hướng dẫn bởi Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP ngày 08/7/2006.
Quy định về BTTH ngoài hợp đồng do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm, tuy nhiên, đã được thay đổi theo quy định của BLDS năm 2015 (Điều 592) và đã được hướng dẫn mới bởi Nghị quyết 02/2022/NQ-HĐTP ngày 06/9/2022 của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao. Hướng dẫn mới có hiệu lực từ ngày 01/01/2023:
| BLDS năm 2005 | BLDS năm 2015 |
| Điều 611. Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm 1. Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân bị xâm phạm, thiệt hại do danh dự, uy tín của pháp nhân, chủ thể khác bị xâm phạm bao gồm: a) Chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại; b) Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút. 2. Người xâm phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác phải bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần mà người đó gánh chịu. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thoả thuận; nếu không thoả thuận được thì mức tối đa không quá mười tháng lương tối thiểu do Nhà nước quy định. | Điều 592. Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm 1. Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm bao gồm: a) Chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại; b) Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút; c) Thiệt hại khác do luật quy định. 2. Người chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác bị xâm phạm phải bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần mà người đó gánh chịu. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa cho một người có danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm không quá mười lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định. |
BLDS 2015 quy định chung chủ thể bị xâm phạm là người bị thiệt hại, không phân biệt từng chủ thể bị xâm phạm gồm: cá nhân, pháp nhân như ở quy định cũ. Các loại thiệt hại được bồi thường được liệt kê tại Điều 592 BLDS 2015, và được hướng dẫn cụ thể như sau:
1. Hướng dẫn mới về “Chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại”:
Theo quy định tại Nghị quyết 02 (khoản 1 Điều 9) thì chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại bao gồm:
- Chi phí cần thiết cho việc thu hồi, xóa bỏ vật phẩm, ấn phẩm, dữ liệu có nội dung xúc phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín của người bị thiệt hại.
- Chi phí cho việc thu thập tài liệu, chứng cứ chứng minh danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm.
- Tiền tàu, xe đi lại, thuê nhà trọ (nếu có) theo giá trung bình ở địa phương nơi người bị thiệt hại chi trả để yêu cầu cơ quan chức năng xác minh sự việc, cải chính trên các phương tiện thông tin đại chúng.
- Chi phí tổ chức xin lỗi, cải chính công khai tại nơi cư trú hoặc nơi làm việc của người bị thiệt hại và các chi phí thực tế, cần thiết khác để hạn chế, khắc phục thiệt hại (nếu có).
Ngoại trừ chi phí tàu, xe đi lại, thuê nhà trọ, quy định mới (Nghị quyết 02) đã loại bỏ quy định “phù hợp với giá trung bình ở từng địa phương tại thời điểm chi phí” đối với phần lớn loại chi phí. Trong nhiều vụ án, Tòa án không chấp nhận nhiều chi phí của người yêu cầu BTTH dựa trên lý do là các chi phí này không phải là “chi phí hợp lý”. Tòa án điều chỉnh giảm hoặc ấn định mức “chi phí hợp lý” dựa trên hướng dẫn của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao, theo đó buộc các chi phí được BTTH phải “phù hợp với giá trung bình ở từng địa phương tại thời điểm chi phí” (theo quy định cũ). Hướng dẫn mới của Hội đồng thẩm phán cho thấy sự thay đổi đáng kể về quan điểm, trao cho Tòa án nhiều quyền hạn hơn trong việc xác định “chi phí hợp lý”.
2. Hướng dẫn mới về “Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút”:
Được hướng dẫn tại khoản 2 Điều 9 Nghị quyết 02 như sau: trước khi danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm, người bị xâm phạm có thu nhập thực tế nhưng do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm mà người bị xâm phạm phải thực hiện những công việc để hạn chế, khắc phục thiệt hại nên khoản thu nhập thực tế của họ bị mất hoặc bị giảm sút, thì họ được bồi thường khoản thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút đó. Trường hợp mức thu nhập thực tế:
- Ổn định: lấy mức ổn định
- Không ổn định: lấy mức trung bình của 03 tháng liền kề trước thời điểm thiệt hại xảy ra.
- Không xác định được: Trường hợp không xác định được thu nhập của 03 tháng liền kề trước thời điểm thiệt hại xảy ra thì căn cứ vào thu nhập trung bình của lao động cùng loại tại địa phương trong khoảng thời gian thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút. Nếu không xác định được thu nhập trung bình của lao động cùng loại tại địa phương thì thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút được bồi thường là 01 ngày lương tối thiểu vùng tại nơi người bị thiệt hại cư trú cho 01 ngày bị thiệt hại. Ngày lương tối thiểu vùng được xác định là 01 tháng lương tối thiểu vùng do Nhà nước quy định chia cho 26 ngày.
3. Khái niệm “Thiệt hại khác do luật quy định”
“Thiệt hại khác do luật quy định” được bổ sung thêm như là một loại thiệt hại được yêu cầu BTTH khi tài sản bị xâm phạm. Đây có thể được xem là một thay đổi của nhà làm luật nhằm xử lý các tình huống thực tế phức tạp đối với loại tranh chấp phổ biến này. Nhà làm luật thường thiết kế điều khoản mở này để tránh thiếu sót khi không thể liệt kê hết các trường hợp (loại thiệt hại).
Đối với người yêu cầu BTTH và cả Tòa án trong việc xử lý các tranh chấp BTTH, điều khoản mở này có ý nghĩa quan trọng, mở ra khả năng chấp nhận và cho phép bồi thường (toàn bộ) đối với những thiệt hại mà chưa được liệt kê hay mô tả cụ thể bởi luật, miễn là thiệt hại đó là “thiệt hại thực tế” và“có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại xảy ra và hành vi xâm phạm”. (Xem thêm bài viết về “Hướng dẫn mới về “Căn cứ phát sinh” và “Nguyên tắc bồi thường”).
4. Khoản tiền để bù đắp thiệt hại về tinh thần:
Đối với tranh chấp bồi thường thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm, các nhà làm luật quy định cho phép yêu cầu bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần. Quy định này phù hợp với nguyên tắc thiệt hại thực tế sẽ được bồi thường toàn bộ và kịp thời. Cụ thể:
- Đối tượng được bồi thường: người bị thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm.
- Mức bù đắp về tinh thần: theo thỏa thuận. Trường hợp không thỏa thuận được thì mức tối đa cho một người có danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm không quá 10 lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định. (Mức lương cơ sở hiện tại là 1 triệu 800 ngàn đồng)
- Xác định thiệt hại về tinh thần: dựa vào hình thức xâm phạm (ví dụ: truyền miệng, đăng báo, đăng hình,..), mức độ lan truyền thông tin xâm phạm, tính chất của thông tin xâm phạm (nghiêm trọng, các thông tin liên quan chủ đề nhạy cảm, kinh doanh,…) mà Tòa án sẽ ra mức bồi thường hợp lý.
Các tác giả:
| Đỗ Phúc Liên Sơn Luật sư điều hành son.do@doanduclaw.com | Đặng Thị Kim Nguyên Luật sư thành viên nguyen.dang@doanduclaw.com | Trần Gia Khương Trợ lý luật sư khuong.tran@doanduclaw.com |
CÔNG TY LUẬT TNHH ĐOÀN ĐỨC
Tiếp cận trực tiếp, giải pháp cụ thể
Office: D.07, 14th Floor, HM Town. 412 Nguyen Thi Minh Khai St., Dist 3, Ho Chi Minh City
Phone: (028) 73022 888 – 0908241481
Email: info@doanduclaw.com
