Hướng dẫn mới về “Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm”
Hiệu lực từ 01/01/2023
(theo Nghị quyết 02/2022/NQ-HĐTP ngày 06/09/2022 của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao)
Trước đây, BTTH ngoài hợp đồng do tính mạng bị xâm phạm đã được quy định tại Điều 610 BLDS 2005 và được hướng dẫn bởi Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP ngày 08/7/2006.
Quy định về BTTH ngoài hợp đồng do tính mạng bị xâm phạm, tuy nhiên, đã được thay đổi theo quy định của BLDS năm 2015 (Điều 591) và đã được hướng dẫn mới bởi Nghị quyết 02/2022/NQ-HĐTP ngày 06/9/2022 của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao. Hướng dẫn mới có hiệu lực từ ngày 01/01/2023
| BLDS năm 2005 | BLDS năm 2015 |
| “Điều 610. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm 1. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm bao gồm: a) Chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dưỡng, chăm sóc người bị thiệt hại trước khi chết; b) Chi phí hợp lý cho việc mai táng; c) Tiền cấp dưỡng cho những người mà người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng. 2. Người xâm phạm tính mạng của người khác phải bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần cho những người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại, nếu không có những người này thì người mà người bị thiệt hại đã trực tiếp nuôi dưỡng, người đã trực tiếp nuôi dưỡng người bị thiệt hại được hưởng khoản tiền này. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thoả thuận; nếu không thoả thuận được thì mức tối đa không quá sáu mươi tháng lương tối thiểu do Nhà nước quy định”. . | “Điều 591. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm 1. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm bao gồm: a) Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm theo quy định tại Điều 590 của Bộ luật này; b) Chi phí hợp lý cho việc mai táng; c) Tiền cấp dưỡng cho những người mà người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng; d) Thiệt hại khác do luật quy định. 2. Người chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp tính mạng của người khác bị xâm phạm phải bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần cho những người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại, nếu không có những người này thì người mà người bị thiệt hại đã trực tiếp nuôi dưỡng, người đã trực tiếp nuôi dưỡng người bị thiệt hại được hưởng khoản tiền này. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa cho một người có tính mạng bị xâm phạm không quá một trăm lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định”. |
1. Về nguyên tắc chung đối với BTTH ngoài hợp đồng do tính mạng bị xâm phạm. Việc bồi thường thiệt hại được chia làm 02 giai đoạn:
- Giai đoạn trước khi người bị xâm phạm chết: điểm a khoản 1 Điều 591 BLDS 2015.
- Giai đoạn người bị xâm phạm chết về sau: điểm b, c khoản 1, khoản 2 Điều 591 BLDS 2015.
2. Các khoản thiệt hại được bồi thường: theo quy định tại Điều 590 BLDS 2015 và được hướng dẫn cụ thể như sau:
2.1. Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm: Thực hiện theo quy định về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do sức khỏe bị xâm phạm. (Xem thêm bài viết về “Hướng dẫn mới về “Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm”).
Khác biệt lớn nhất giữa Nghị quyết 02/2022/NQ-HĐTP và Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP trong việc xác định các khoản thiệt hại đối với giai đoạn trước khi người bị xâm phạm chết:
| Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP | Nghị quyết 02/2022/NQ-HĐTP |
| Chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dưỡng chăm sóc người bị thiệt hại trước khi chết. | Toàn bộ thiệt hại về sức khỏe của người bị thiệt hại cho đến thời điểm người đó chết. |
2.2. Chi phí hợp lý cho việc mai táng: được quy định cụ thể như sau:
| Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP | Nghị quyết 02/2022/NQ-HĐTP |
| Các khoản tiền: mua quan tài, các vật dụng cần thiết cho việc khâm liệm, khăn tang, hương, nến, hoa, thuê xe tang và các khoản chi khác phục vụ cho việc chôn cất hoặc hỏa táng nạn nhân theo thông lệ chung. Không chấp nhận yêu cầu bồi thường chi phí cúng tế, lễ bái, ăn uống, xây mộ, bốc mộ… | Các khoản tiền: mua quan tài; chi phí hỏa táng, chôn cất; các vật dụng cần thiết cho việc khâm liệm, khăn tang, hương, nến, hoa, thuê xe tang và các khoản chi khác phục vụ cho việc chôn cất hoặc hỏa táng nạn nhân theo phong tục, tập quán địa phương. Không chấp nhận yêu cầu bồi thường chi phí cúng tế, lễ bái, ăn uống, xây mộ, bốc mộ. |
Nghị quyết 02 bổ sung thêm một số chi phí: chi phí hỏa táng, chôn cất. Nghị quyết 02 cũng đã loại bỏ quy định “phù hợp với giá trung bình ở từng địa phương tại thời điểm chi phí” đối với “Chi phí hợp lý cho việc mai táng”. Trong nhiều vụ án, Tòa án không chấp nhận nhiều chi phí của người yêu cầu BTTH dựa trên lý do là các chi phí này không phải là “chi phí hợp lý”. Tòa án điều chỉnh giảm hoặc ấn định mức “chi phí hợp lý” dựa trên hướng dẫn của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao, theo đó buộc các chi phí được BTTH phải “phù hợp với giá trung bình ở từng địa phương tại thời điểm chi phí” (theo quy định cũ). Hướng dẫn mới của Hội đồng thẩm phán cho thấy sự thay đổi đáng kể về quan điểm, trao cho Tòa án nhiều quyền hạn hơn trong việc xác định “chi phí hợp lý”. Một số chi phí mai táng đặc biệt do phong tục, tập quán địa phương cũng được chấp nhận theo quy định mới này.
Lưu ý quan trọng: các chi phí hợp lý cho việc mai táng thông thường trong đó bao gồm nhiều các chi phí nhỏ,do vậy, người yêu cầu BTTH nên giữ các các giấy tờ chứng minh về số tiền chi vào các khoản phù hợp kể trên, liệt kê chi tiết và nộp cho Tòa án khi khởi kiện.
2.3. Hướng dẫn mới về “Tiền cấp dưỡng cho những người mà người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng”:
- Mức cấp dưỡng: căn cứ vào thu nhập, khả năng thực tế của người có nghĩa vụ cấpdưỡng và nhu cầu thiết yếu của người được cấp dưỡng, nhưng không thấp hơn 01 tháng lương tối thiểu vùng tại nơi người được cấp dưỡng đang cư trú cho mỗi tháng;
- Thời điểm cấp dưỡng: được tính từ thời điểm người bị thiệt hại bị xâm phạm về sức khỏe.
Khác biệt cơ bản về thời điểm cấp dưỡng:
| Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP | Nghị quyết 02/2022/NQ-HĐTP |
| Tính từ thời điểm tính mạng bị xâm phạm. | Tính từ thời điểm người bị thiệt hại bị xâm phạm về sức khỏe. |
- Đối tượng được bồi thường tiền cấp dưỡng: là những người mà người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng theo quy định của pháp luật hôn nhân và gia đình.
Lưu ý: Nghĩa vụ cấp dưỡng được thực hiện giữa cha, mẹ và con; giữa anh, chị, em với nhau; giữa ông bà nội, ông bà ngoại và cháu; giữa cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột; giữa vợ và chồng. Do đó cần xác định đúng quan hệ giữa đối tượng được cấp dưỡng với người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng.
- Thời hạn hưởng tiền cấp dưỡng:
– Người chưa thành niên hoặc người đã thành thai (và còn sống sau khi sinh ra) là con của người chết được hưởng tiền cấp dưỡng cho đến khi đủ mười tám tuổi, trừ trường hợp người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi đã tham gia lao động và có thu nhập đủ nuôi sống bản thân.
– Người thành niên nhưng không có khả năng lao động được hưởng tiền cấp dưỡng cho đến khi chết.
– Đối với con đã thành thai của người chết: tiền cấp dưỡng được tính từ thời điểm người này sinh ra và còn sống.
2.4. Mức bồi thường thiệt hại để bù đắp tổn thất về tinh thần
Ví dụ: A thuê B lái xe cho A, B gây tai nạn làm C chết. Mặc dù B là người có hành vi xâm phạm tính mạng C nhưng người có trách nhiệm bồi thường là A.
- Đối tượng bồi thường: người chịu trách nhiệm bồi thường. Quy định mới bao quát và chính xác hơn về đối tượng có trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
- Đối tượng được bồi thường: những người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại về tính mạng, nếu không có những người này thì người mà người bị thiệt hại đã trực tiếp nuôi dưỡng, người đã trực tiếp nuôi dưỡng người bị thiệt hại được hưởng khoản tiền này.
- Mức bồi thường:
– Theo thỏa thuận: không có mức tối đa.
– Trường hợp không thỏa thuận được:
| BLDS năm 2005 | BLDS năm 2015 | |
| Mức bồi thường thiệt hại để bù đắp về tổn thất về tinh thần | Nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa không quá 60 tháng lương tối thiểu do Nhà nước quy định | Nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa cho một người có tính mạng bị xâm phạm không quá 100 lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định (Mức lương cơ sở hiện tại là 1 triệu 800 ngàn đồng) |
Lưu ý quan trọng:
- Xác định tổn thất về tinh thần: căn cứ vào nhiều yếu tố như: mức độ, tính chất của hành vi gây thiệt hại (kể cả tài liệu chứng cứ trong vụ án hình sự), hoàn cảnh gia đình người bị thiệt hại,… Tòa án sẽ quyết định mức bồi thường hợp lý. Theo nguyên tắc thiệt hại càng lớn thì mức bồi thường tổn thất về tinh thần càng nhiều. Mặc dù đây vẫn là quan điểm nhưng thực tiễn xét xử cho thấy Tòa án có xu hướng thường ấn định mức tối đa đối với bồi thường thiệt hại về tinh thần trong trường hợp tính mạng bị xâm phạm.
- Trong trường hợp có nhiều người bị thiệt hại về tính mạng, mỗi người bị thiệt hại sẽ được bồi thường không quá 100 lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định.
Các tác giả:
| Đỗ Phúc Liên Sơn Luật sư điều hành son.do@doanduclaw.com | Đặng Thị Kim Nguyên Luật sư thành viên nguyen.dang@doanduclaw.com | Trần Gia Khương Trợ lý luật sư khuong.tran@doanduclaw.com |
CÔNG TY LUẬT TNHH ĐOÀN ĐỨC
Tiếp cận trực tiếp, giải pháp cụ thể
Office: D.07, 14th Floor, HM Town. 412 Nguyen Thi Minh Khai St., Dist 3, Ho Chi Minh City
Phone: (028) 73022 888 – 0908241481
Email: info@doanduclaw.com
